Flitsbezorgers bezorgd over werkomstandigheden: "M'n fiets vloog over de kop"

Besef, in veel Nederlandse steden kun je dankzij verschillende flitsbezorgdiensten op bijna ieder moment van de dag boodschappen aan je deur laten bezorgen. Van verse groenten tot koud bier en van paracetamol tot een nieuwe panty: binnen tien minuten kun je het in huis hebben. Handig als de gewone supermarkten dicht zijn, je een kater hebt of gewoon lui bent, maar deze service heeft natuurlijk wel een prijs. En die lijkt betaald te worden door de (vaak jonge) fietsbezorgers, oftewel riders, die met rugtassen vol boodschappen de stad door crossen. Zij krijgen te maken met kapotte fietsen, onveilige situaties en problemen met uitbetalen, zo vertellen verschillende (oud-)flitsbezorgers aan FunX.

Inspectierapport

Uit een nieuw rapport van de Arbeidsinspectie bleek vorige week dat de arbeidsomstandigheden bij flitsbezorgdiensten in veel gevallen niet in orde zijn. Uit de verkennende inspecties, die plaatsvonden in november en december 2021, blijkt dat bezorgers tijdens hun werk het risico lopen om aangereden te worden, maar ze kunnen ook te maken krijgen met hoge werkdruk, agressie en geweld en fysieke belasting door de zware rugtassen. Ook zegt de inspectie meldingen ontvangen te hebben over onder meer onderbetaling en dreigen met ontslag.

Verder zijn de distributielocaties van flitsbezorgdiensten vaak gevestigd in oude panden die daar niet voor bedoeld zijn. Zo zijn de gangen bijvoorbeeld smal, producten moeilijk bereikbaar en ontbreken de juiste middelen, zoals veilige trappen.

'Zorgelijk'

De bedrijven ontwijken volgens de inspectie bovendien regels en wetten die bezorgers moeten beschermen tegen bijvoorbeeld een te hoge werkdruk of schijnzelfstandigheid. Dat laatste houdt in dat een werknemer wordt ingezet als zzp'er, maar in de praktijk niet zelfstandig is en eigenlijk gewoon verkapt in loondienst werkt. Dit is vaak voordeliger voor de werkgever, omdat die dan geen pensioenpremie en andere kosten voor de werknemer hoeft te betalen, zoals doorbetaling bij ziekte. Concluderend klinkt het in het rapport: "Hun arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden zijn verre van volwassen. Dit is zorgelijk. De Arbeidsinspectie vindt dat van deze bedrijven veel meer mag en moet worden verwacht."

Fietsongelukken

Sommige van die slechte werkomstandigheden haalden de afgelopen periode al wel eens het nieuws. Met name de verkeersongelukken waarbij flitsbezorgers betrokken raakten. Volgens recent onderzoek van TeamAlert krijgt ondanks de veiligheidstrainingen die de meeste bedrijven aanbieden aan nieuwe medewerkers een op de drie flitsbezorgers een ongeluk. Ook oud-rider Sam* (24) maakte dit vorige zomer mee in Leiden. De handrem van zijn fiets stond te strak afgesteld, waardoor hij over de kop vloog en op straat belandde. Hij liep een flinke hersenschudding op, kwam meer dan een half jaar in de ziektewet en heeft nu nog steeds last van klachten. Werken als bezorger gaat niet meer. "Het rondfietsen vond ik wel echt leuk, maar ik ben nu niet fysiek in staat om op een fiets te zitten en m'n hoofd te draaien. Het probleem is nu dus wel: hoe kom ik aan mijn inkomen?"

'Dom design'

Waar in het onderzoek van TeamAlert ook het rijgedrag van de bezorgers wordt aangewezen als oorzaak van ongelukken, vertelt Sam dat dat bij hem niet het geval was. "Het is gewoon een dom design, ik had het al aan zien komen dat het fout kon gaan. Ik kreeg een nieuwe fiets met alleen een handrem op het voorwiel. Ik was nog maar een paar meter onderweg, raakte de handrem een beetje aan en toen blokkeerde het hele voorwiel." Hij benadrukt: "Ik heb me aan alle regels gehouden: ik ben altijd voor rood gestopt, heb een helm gedragen en geen gevaarlijke dingen gedaan."

De zaak over wie er aansprakelijk is voor Sams ongeluk, loopt nog steeds. "Het duurt allemaal wel heel lang, ook voordat ik het bewijs vanuit de werkgever kreeg dat ik was gevallen." Dat heeft hij uiteindelijk wel gehad, maar wie er verantwoordelijk is en of er eventuele compensatie volgt, is nog onduidelijk. "Ik kwam er pas na een paar maanden achter dat je ook letselschade kan claimen. Ik was hier niet over ingelicht en had ook niet het idee dat ze wilden dat we dat soort dingen wisten."

Chaotisch

Hoewel Sam best positief terugkijkt op zijn werk als flitsbezorger, omschrijft hij zijn oude werkgever wel als 'chaotisch'. "De dag dat ik ben gevallen, is die fiets aan een andere rider gegeven, die had toen ook bijna zo'n ongeluk. En ik moest bijvoorbeeld zelf aangeven dat ze mijn helm niet meer konden gebruiken, omdat ik erop gevallen was." Maar hij baalt vooral van de fysieke schade waar hij nog steeds mee moet dealen. "Ik was gewoon fit voordat ik op hun fiets ben gevallen door een dom design."

Radical Riders

Om flitsbezorgers met dit soort ervaringen bij te staan, is vorige zomer vakbond Radical Riders opgericht, bestaande uit (oud-)bezorgers. Zij staan andere riders bij die te maken krijgen met slechte werkomstandigheden of werkgevers die zich niet aan de regels houden. Zo gaan ze onder meer in gesprek met het management over bijvoorbeeld veilige werkomstandigheden en eerlijke uitbetaling.

De 24-jarige Matthias, een Duitse student die in Nederland woont, zet zich vrijwillig in voor Radical Riders. Hij was zelf flitsbezorger, maar besloot na een paar maanden te stoppen. "Ik zag dat veel mensen niet betaald worden en we hadden gevaarlijke fietsen die over de kop vlogen als je te hard remde", vertelt hij. "Er werden ook gevaarlijke batterijen gebruikt waarbij de kabels uitstaken. Verder waren er zaken van seksuele intimidatie die niet serieus werden genomen door het management. Die hele werkcultuur was niet oké." Inmiddels werkt hij als 'gewone' maaltijdbezorger, waar hij ook tegen bepaalde misstanden aanloopt die hij met Radical Riders aankaart.

Niet uitbetaald en onveilige fietsen

Volgens Matthias is het aantal klachten dat Radical Riders binnenkrijgt van flitsbezorgers niet meer bij te houden. "Ik ben sinds februari aangesloten en ik ben de tel al kwijtgeraakt. Er komen bijna elke dag verhalen binnen." De klachten gaan naast de eerder genoemde mankementen aan de fietsen ook over andere dingen. "Er zijn veel betaalproblemen: mensen worden simpelweg verkeerd of niet uitbetaald." En als bezorgers gewond raken of ziek zijn, blijft compensatie of uitbetaling vaak uit, aldus Matthias. "Of ze worden niet correct op de hoogte gesteld van de regelingen."

Verder wordt van de bezorgers verwacht dat ze letterlijk door weer en wind de stad door racen. "Ook wanneer het extreem hard stormt en 16-jarigen daardoor van hun fiets vallen", aldus Matthias. "Sommige distributiecentra weigeren gewoon te sluiten, ook als wordt aangeraden niet de straat op te gaan, zoals ook gebeurde tijdens de heftige storm van laatst. Ze zullen er alles aan doen om winst te maken."

'Ze negeren de wet'

Als je het Matthias vraagt, negeren sommige flitsbezorgbedrijven simpelweg de wet. "Ze behandelen ons niet als mensen, maar gebruiken ons als inwisselbare nummers om zoveel mogelijk winst te maken." Hij denkt dat dat vooral komt omdat de bedrijven zich focussen op zo snel mogelijk uitbreiden naar nieuwe steden en gebieden. "In dat proces verwaarlozen ze het investeren in het creëren van goede werkomstandigheden. In plaats van dat ze geld stoppen in een goede uitrusting voor elke bezorger of mensen die kunnen zorgen voor een goed personeelsbeleid en een werkend salarissysteem, investeren ze het bijvoorbeeld in weer een nieuwe marketeer."

Niet op de hoogte van rechten

De werknemers van flitsbezorgdiensten zijn vaak jong en blijven niet lang in dienst. Daarnaast zijn er veel mensen werkzaam die niet uit Nederland komen, zoals internationale studenten. "Het is een van de baantjes die internationals kunnen doen zonder dat ze veel Nederlands hoeven te spreken", aldus Matthias. "Ook veel jonge mensen doen het, omdat je geen ervaring of diploma's nodig hebt." Dat maakt dat ze kwetsbaar zijn voor uitbuiting, zoals Matthias het noemt. "Want ze zijn vaak niet op de hoogte van hun rechten of hebben het gevoel dat ze niet voor zichzelf op kunnen komen."

Julia* (21) werkt sinds februari als flitsbezorger in Tilburg. Ze geeft aan dat ze net als Sam inderdaad niks afweet van haar rechten als werknemer. "En ik heb het idee dat m'n leidinggevenden het ook niet weten. Ik had een vraag over iets dat in m'n contract stond, over maaltijdvergoeding, en ze hadden allemaal geen antwoord." Onlangs is er een nieuwe cao ingegaan, waarin staat dat riders geen toeslagen meer krijgen op late uren of zondagen. "Daar ben ik niet over geïnformeerd, ik heb 'm überhaupt niet gezien. Maar als je niet binnen een week reageerde, viel je daar automatisch onder", vertelt ze.

Onveilig gevoel

Het baantje als flitsbezorger sprak Julia met name aan vanwege de flexibiliteit om in de avonduren te kunnen werken en het zo te kunnen combineren met haar stage. Hoewel ze het fietsen wel leuk vindt, zijn er inmiddels ook dingen die haar tegenvallen. "Het is heel individueel, dus je bent niet echt met collega's. Ik vond het in het begin ook geen fijne werksfeer. De managers kenden niet eens de namen van de medewerkers en er werd nooit gevraagd hoe het ging ofzo. Nu is dat wel iets beter, maar ik ben geen fan van de algemene bedrijfscultuur."

Ook de manier waarop het rooster wordt gemaakt - wie het eerst komt, wie het eerst maalt - en de zware rugtassen zijn een struggle. "Ik heb vaak last van m'n rug." Verder geeft Julia aan dat ze zich niet altijd even prettig voelt als ze 's avonds laat bestellingen rondbrengt. "Ik heb bijvoorbeeld mannen gehad die naakt de deur opendoen. Dan voel je je wel onveilig." Met een vrouwelijke leidinggevende heeft ze dat achteraf wel besproken. "Omdat ik zelf had besloten een alarmknop te gaan dragen." Of haar werkgever ook maatregelen gaat treffen om haar veiligheid en die van haar collega's te verzekeren, weet ze niet.

Op jezelf

Het individuele aspect dat Julia noemt, speelt volgens Matthias ook een rol bij de kwetsbare posities van flitsbezorgers. "We fietsen het grootste deel van de tijd rond, dus je bent best op jezelf. Het is daarom moeilijker om iemand te vinden die je vertrouwt om dingen mee te bespreken en eventueel samen iets aan te kaarten." Er is over het algemeen geen gevoel van eenheid onder werknemers. "Dat is anders dan wanneer je bijvoorbeeld samen in de supermarkt werkt en iedereen kent." Er zijn meestal wel groepchats waarin bezorgers kunnen communiceren over misstanden. "Maar de manager kan het dan gewoon negeren", aldus Matthias.

Als groep in actie

Door flitsbezorgers worden de misstanden rondom werkomstandigheden dus soms wel aangekaart, maar dat heeft vaak geen effect, vertelt Matthias. "Het is een structureel probleem. En als werknemers hebben we niet de middelen om de bedrijven aan te klagen elke keer dat er iets gebeurt. Dat duurt lang, het is duur en zij hebben dure advocaten." Volgens hem is verenigen en samen een punt maken de enige manier om iets te veranderen en dat is dan ook wat Radical Riders doet.

"Eerst weigerden bedrijven om verantwoordelijkheid te nemen, maar we als we als groep in actie komen of het publiekelijk maken, fixen ze vaak wel dingen. Ze reageren alleen als ze druk voelen en we worden alleen uitgenodigd wanneer ze zich realiseren dat het niet om één persoon gaat die klaagt. We hebben al zaken voor elkaar gekregen, zoals compensatie voor letselschade en het opvragen van ontbrekende betalingen."

Aandacht

Uiteindelijk is het volgens Matthias en Radical Riders aan de overheid om in te grijpen, maar door het werk van de vakbond worden in ieder geval wel steeds meer mensen zich bewust van wat er zich bij de bedrijven achter hun bestelde boodschappen afspeelt. Matthias is dan ook blij dat de Arbeidsinspectie aandacht besteedt aan de werksituatie van flitsbezorgers, maar volgens hem is het rapport niet volledig genoeg. "Hoe het nu is geschreven, kaart het niet alle issues aan die er daadwerkelijk zijn", vertelt hij. "Ze focussen zich niet op de wetten die duidelijk overtreden worden, zoals het niet uitbetalen bij ziekte. Ze zeggen 'het is de verantwoordelijkheid van bedrijven om de wet te volgen' en daar stopt het, in plaats van dat ze zeggen dat de overheid moet ingrijpen."

Gesprekken en verbetering

De flitsbezorgdiensten zijn door de Arbeidsinspectie uitgenodigd voor een gesprek en gevraagd om een plan van aanpak te maken om verdere misstanden te voorkomen. Gebeurt dit niet, dan gaat de inspectie ingrijpen. Gorillas en Flink, de twee flitsdiensten die het langst actief zijn in Nederland en waar dan ook de meeste verhalen over gaan, hebben in de media laten weten graag in gesprek te gaan of al in gesprek te zijn geweest, net als Getir. Ze geven aan de klachten over bijvoorbeeld de fietsen serieus te nemen en het welzijn van hun bezorgers voorop te stellen.

Matthias vertelt dat er op sommige plekken door sommige bedrijven al maatregelen zijn getroffen, zoals betere fietsen of duidelijkere regelingen over schadeclaims. En Radical Riders heeft nog meer gesprekken over dit soort dingen op de planning staan. Voor andere riders is het in ieder geval hoopvol om te zien dat ze er niet alleen voor staan. "We laten zien dat verandering mogelijk is. Als werknemers hebben we die kracht, wij zijn degenen die het bedrijf laten draaien. Als we stoppen, kunnen ze niet meer functioneren. Dus we hebben die macht, maar we moeten ons goed samen organiseren, dan kunnen we krijgen wat we willen."

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -

*De namen zijn wegens privacyredenen gefingeerd. De echte namen zijn bekend bij de redactie.