Kinderen die tolken voor hun ouders: hoe ernstig zijn de emotionele gevolgen?

Een onderbelicht probleem

Dit onderbelichte probleem levert al jaren schrijnende situaties op, waarbij er geen rekening wordt gehouden met de mentale gezondheid van kinderen, maar hoe ernstig zijn de emotionele gevolgen van dit probleem? Globalisering en groeiende migratiestromen maken dat de patiëntsamenstelling in de zorg sterk verandert. Van de 4,3 miljoen Nederlanders met een migratieachtergrond behoort iets meer dan de helft tot de eerste generatie en een aanzienlijk deel van deze groep beheerst de Nederlandse taal (nog) niet tot nauwelijks. Dat kan een belemmering vormen als je bijvoorbeeld medische hulp nodig hebt.

Om dit probleem te verhelpen en om kwalitatief goede zorg te kunnen blijven bieden, werd de "zorgtolk" in 2005 in het leven geroepen door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Zorgverleners konden middels een landelijk telefoonnummer een professionele tolk inschakelen die nauwkeurig de klachten van patiënten konden vertalen. Helaas kwam daar een eind aan toen kabinet-Rutte I in 2011 bekendmaakte per 1 januari 2012 de stekker uit de zorgtolk te trekken.

"Patiënten zijn zelf verantwoordelijk voor het machtig zijn van de Nederlandse taal", was de beredenering van de toenmalige minister van Volksgezondheid, Welzijn & Sport, Edith Schippers. Volgens Schippers zouden patiënten en zorgverleners elkaar beter kunnen begrijpen als patiënten zelf iemand meenamen die kon vertalen. Ze hield er echter geen rekening mee dat ze met deze maatregel de taak van de zorgtolk grotendeels verschoof naar de kinderen van migranten.

Eerste generatie gastarbeider

Edith Schippers ging voorbij aan het feit dat veel migranten niet moedwillig de Nederlandse taal niet leren. Dat blijkt uit Batuhans verhaal, wiens opa tot de eerste generatie Turkse gastarbeiders behoort en nog altijd nauwelijks Nederlands spreekt. "Mijn opa begon kort na aankomst in Nederland te werken in de haven. Hij werkte vaak zes dagen achter elkaar en soms wel 60 uur in de week. Puur om voor zijn gezin te kunnen zorgen. Naast zijn werk moest hij dan een manier vinden om tijd door te brengen met zijn vrouw en kinderen en een taalcursus te volgen, maar dat laatste vergde teveel van hem, waardoor hij daarmee stopte."

Ook Batuhans vader emigreerde vanuit Turkije naar Nederland en maakte aanvankelijk hetzelfde mee. "Mijn vader had hetzelfde probleem. Hij probeerde wel een taalcursus te volgen, maar het was te zwaar om naast het werk nog de taal te leren. Uiteindelijk heeft hij de taal wel enigszins weten op te pikken."

Tolken uit loyaliteit

Batuhan tolkt tegenwoordig voor zowel zijn opa als oma. Dat zij de taal nooit onder de knie wisten te krijgen zorgde ervoor dat Batuhan als oudste kleinzoon al vroeg de verantwoordelijkheid kreeg om medische gesprekken voor hen te vertalen. "Toen ik een jaar of 9 was, begon ik te tolken voor mijn grootouders. Dan ging ik met hen mee als een van mijn ouders of andere familieleden niet mee konden gaan. Vanaf mijn 12e of 13e deed ik dit structureel." Een van zijn beweegredenen om zijn grootouders nog steeds te vergezellen, is het respect dat hij voor ze heeft. "Het zijn mijn grootouders. Ik heb een hechte band met ze en respecteer ze enorm. Ze zijn er altijd voor me geweest en ik zie het als het minste wat ik voor ze kan doen."

Juist vanwege zijn loyaliteit aan zijn grootouders dacht hij nooit twee keer na of het verstandig is om te tolken, maar op zo'n jonge leeftijd realiseerde hij zich nog niet wat de emotionele gevolgen waren van het praten over de gezondheidsproblemen van zijn grootouders. Die enorme waardering voor hen zorgde er namelijk voor dat hun gezondheidsproblemen veel meer impact hadden. "Als je te horen krijgt dat je opa een verstopte ader heeft en een medische ingreep nodig is, dan doet dat wat met je, maar je moet op dat moment zoveel mogelijk je best doen om kalm te blijven, zodat je de boodschap kan overbrengen. Ik probeerde de boodschap altijd te verzachten, zodat ze er niet van zouden schrikken."

Verschillende emotionele gevolgen

Epidemioloog en campagneleider bij de campagne "tolken terug in de zorg alstublieft" Simone Goosen, herkent dit probleem en ziet in de praktijk dat de emotionele gevolgen zich op verschillende manieren uiten. Zo ziet ze dat kinderen die tolken zich veel zorgen maken over de gezondheidsproblemen en vaak ook over andere problemen van hun ouders. "Kinderen ervaren stress, omdat ze een te grote verantwoordelijkheid krijgen. Ze horen dingen over hun ouders waar ze hun kinderen anders niet mee zouden willen belasten. Daarnaast kunnen ze zich niet focussen op hun eigen dingen, zoals naar school gaan. Daarnaast lopen ze het risico (faal-)angstig te worden, omdat ze dingen moeten vertalen die ze niet goed begrijpen of waarvoor ze de woorden niet weten in een van beide talen, terwijl ze weten dat verkeerd vertalen grote gevolgen kan hebben."

In het ergste geval kan het zelfs zo zijn dat het kind veel te vroeg op emotioneel gebied de rol van volwassene op zich neemt, vertelt Goosen. "Dit wordt parentificatie genoemd en kan op de lange termijn ernstige gevolgen hebben, zoals een burn-out."

"Ik ben volwassener geworden"

Hoewel Batuhan zich inmiddels bewust is van de gevolgen van het vertalen van medische gesprekken, denkt hij dat die verantwoordelijkheid uiteindelijk een positief effect op hem heeft gehad. "Ik denk dat die verantwoordelijkheid ervoor heeft gezorgd dat ik volwassener ben geworden en geen domme fouten heb gemaakt in mijn leven. Ik probeer een goed voorbeeld te zijn voor de mensen om mij heen, omdat ik weet hoe belangrijk dat is. Ik snap dat ik het probleem in stand houd door nog steeds voor mijn grootouders te vertalen. Ze zijn immers nog steeds afhankelijk van mij, maar ze vragen me niet mee omdat ze dat zo graag willen. Ik merk dat ze me soms niet tot last willen zijn en ik wil juist niet dat ze zich zo voelen. Daarom ga ik met alle liefde mee."

Hartverscheurend

Ook Lusvianny beaamt Batuhans sentiment dat die verantwoordelijkheid, ondanks de nadelige effecten, toch een positieve werking op haar heeft gehad. "Het leerde mij om verantwoordelijk te zijn thuis. Mijn moeder deed zoveel voor mij dat ik het zag als het minste wat ik terug kon doen." Toch kan ze niet ontkennen dat de emotionele gevolgen hartverscheurend zijn. Lusvianny begon met vertalen in haar late tienerjaren, nadat haar moeder last kreeg van fybromyalgie. "Ik begon pas echt met haar mee te gaan naar doktersafspraken toen ze last begon te krijgen van haar handen. Soms wanneer ze van de dokter kwam voelde ze zich niet begrepen. En tuurlijk, ze begreep grotendeels wel wat de dokter zei, maar haar eigen gedachtes onder woorden brengen, is voor haar lastig. Omdat ik wist wat ze meemaakte, kon ik voor haar spreken."

Dat bracht met zich mee dat Lusvianny zichzelf ging verplaatsen in haar moeder en haar gezondheidsproblemen op een gegeven moment zag als die van zichzelf. "Ik vond dat eigenlijk heel erg, want ik verplaatste mezelf in haar en sprak dan altijd uit emotie, alsof ik degene was die al die klachten had. Soms werd ik ook emotioneel, omdat het leek alsof de dokter me niet serieus nam. Die wil liever van mijn moeder horen wat haar klachten zijn. Dan heb ik zoiets van: ze heeft het eerder al geprobeerd uit te leggen, maar je hebt haar toen niet de juiste zorg kunnen bieden. Daarom kom ik mee om je precies te vertellen wat ze voelt. Wanneer iemand zichzelf niet goed kan verwoorden, dan gaan artsen zelf invullen wat de patiënt bedoelt."

"Mijn moeder is echt ziek"

Volgens Lusvianny zou het vertalen haar een stuk makkelijker afgaan als ze dat zou doen voor een onbekende. "Het is niet zo dat je het gesprek vertaalt en dat het daarmee klaar is. Als je dat voor een onbekende doet, is het anders, maar het gaat om je moeder. Je weet dat je moeder ziek is en dan moet je uitgebreid gaan uitleggen wat ze voelt, zodat de dokter haar de juiste zorg kan bieden. Wanneer ik voor de dokter herhaal wat mijn moeder tegen me zegt, is het alsof ik het voor mezelf bevestig: "Mijn moeder is echt ziek", en dat breekt mijn hart."

Vertalen vanuit emotie

Lusvianny zou het dan ook op prijs stellen als de tolk weer terugkomt in de zorg om die zware last van haar schouders te halen. "Ik zou het fijn vinden als iemand anders haar zou kunnen helpen met vertalen. Vooral ook omdat ik bij het vertalen voornamelijk uit emotie spreek. Een tolk heeft niet dezelfde band met mijn moeder, dus die zou met minder moeite moeten kunnen vertalen. Binnen elke zorginstelling zouden mensen ongeacht hun achtergrond de juiste zorg moeten kunnen krijgen."

Welke veranderingen liggen in het verschiet?

Dat het probleem sinds 2012 groter is geworden is duidelijk. Maar een eenduidige oplossing voor alle zorgverleners laat helaas nog op zich wachten. Minister Van Ark van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft eerder dit jaar al in antwoord op Kamervragen aangegeven dat zorgverleners een tolk in moeten kunnen schakelen en dat deze ook vergoed moet worden. De zorgtolk komt dus terug, maar onduidelijk is nog hoe de financiering van de zorgtolk geregeld gaat worden. Totdat er een eenduidige oplossing is geeft Goosen in elk geval het advies aan kinderen en andere familieleden om gewoon te vragen naar een tolk als dat noodzakelijk is, want kinderen zijn pas ontzorgt als de ouders de juiste zorg krijgen.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -