De onbesproken mentale effecten van de anticonceptiepil

Uit onderzoek naar de lichamelijke effecten bleek eerder al dat er bijvoorbeeld een iets vergrote kans is op trombose of een beroerte, wat wel enorm zeldzaam is. Toch is het gek om te bedenken dat miljoenen vrouwen gewoon maar dagelijks deze pil 'moeten' slikken met alle lichamelijke en psychologische effecten van dien. "We vinden al jaren dat het moet, een mannenpil," aldus gynaecoloog Marlies Bongers.

DUBBELE VERANTWOORDELIJKHEID

Kijkend naar alle lichamelijke en psychische effecten die de anticonceptiepil tot gevolg kan hebben, vinden steeds meer vrouwen het onterecht dat het vaak als vanzelfsprekend wordt gezien dat zij hormonen slikken om een ongewenste zwangerschap te voorkomen. Naast de besproken mentale effecten, hebben vrouwen die de pil slikken bijvoorbeeld ook een iets vergrote kans op trombose en een beroerte. Ook al is het een verkleind risico, waarom zouden vrouwen deze risico's maar moeten accepteren (en er ook nog voor betalen), terwijl de mogelijkheid van een mannenpil niet eens wordt besproken?

Marlies Bongers, gynaecoloog en hoogleraar aan Maastricht Universiteit MC, snapt het sentiment. "We vinden al jaren dat het moet, een mannenpil. Maar het is wel veel lastiger. Ten eerste lopen mannen niet met de gevolgen van een zwangerschap. Dus die lopen toch minder hard om het te voorkomen en vrouwen willen ook zelf beschikkingsrecht houden over hun eigen lichaam. Want ja, je moet van die mannen maar op aan kunnen. Daarnaast is het zo dat de zaadproductie van een man kwetsbaarder is. Die kan je rigoureus onderbreken, maar dan komt het nooit meer goed. Het vrouwenlichaam is daar beter op ingericht, waarbij het een maandje afgeremd kan worden, maar daarna gaat het weer vrolijk door. En natuurlijk speelt het ook mee dat mannen denken 'het is mijn ding niet', waardoor de onderzoeken naar een mannenpil ook minder hard lopen."

stemmingswisselingen

Normaal gesproken vertonen de geslachtshormonen van vrouwen pieken en dalen, die door de anticonceptiepil worden onderdrukt. Aangezien de pil bepaalde hormonen onderdrukt, ligt het voor de hand dat anticonceptie iets verandert aan de manier waarop vrouwen emoties ervaren. Er zijn namelijk ook vrouwen die meer last hebben van stemmingswisselingen rondom het natuurlijke menstruatieproces, maar zich door gebruik van de pil juist beter voelen. Dit komt doordat de hormoonschommelingen worden afgevlakt. Andere vrouwen gaan zich mentaal juist slechter voelen door de pil, omdat de synthetische hormonen invloed hebben op gedeeltes van de hersenen die stemming, angsten en plezier reguleren.

Emoties niet onder controle

Iris (26) ging een halfjaar op reis en stopte toen met de pil, omdat zij vijf maanden haar vriend niet zou zien. Mentaal merkte zij verschil met eerdere momenten dat ze haar vriend een lange tijd niet zag, waarbij ze veel meer last had van angstgevoelens. "Toen mijn vriend zes maanden op reis was, miste ik hem de eerste drie maanden echt heel erg. Ik kreeg er zelfs een naar gevoel van in mijn buik. Dat heb ik nu geen moment gehad. Ik had meer zoiets van: 'het zit toch wel goed en ik kom straks gewoon terug'. Veel minder dat doemdenken ofzo."

Ook Laura (26) ervaarde geleidelijk mentale verschillen toen ze stopte, na negen jaar de pil te hebben geslikt. "Ik heb wel het idee dat ik een beetje dichter bij me gevoel ben gaan staan en dat ik beter weet wat ik wil. Het is natuurlijk lastig te zeggen omdat ik ook andere dingen heb ontdekt en nieuwe mensen heb ontmoet. Maar misschien heeft het stoppen met de pil daar wel aan bijgedragen." Ook op emotioneel gebied merkte zij verschil.

"Vroeger was ik echt veel emotioneler en kon ik m'n emoties moeilijker onder controle houden. Nu heb ik bijna nooit meer een moment dat ik denk: 'oh mijn god, hou je eens in'. Het is niet meer zoals vroeger, toen ik echt bepaalde uitbarstingen kon hebben."

Gynaecoloog Bongers hoort van haar patiënten soortgelijke emotionele veranderingen. "Wat je best vaak hoort van vrouwen die met de pil stoppen, is dat ze zich weer lekkerder voelen. Een beetje meer zichzelf, minder down en minder vlak. Dat ze daar ook enorm verbaasd over zijn en denken 'hey, wat ben ik anders'. Ook opgeruimder, vrolijker, maar lang niet altijd hoor."

Ook positieve effecten

Voor sommige vrouwen kan de anticonceptiepil namelijk ook een oplossing zijn voor bepaalde problemen. De positieve effecten die vrouwen kunnen ervaren van de pil hebben vaak te maken met het ontlopen van alles wat komt kijken bij een natuurlijk menstruatieproces. Dit kan gaan over fysieke klachten zoals het vaginale bloeden of het ervaren van buikkrampen, maar ook over emotionele klachten. Sommige vrouwen geven namelijk aan zich een week voor de menstruatie (waarin beide geslachtshormonen aan het zakken zijn) prikkelbaar, angstig of somber te voelen. Deze schommelingen kunnen juist door gebruik van de pil worden afgevlakt.

Yasmina (25) gebruikt nu bijna zes jaar de pil en zegt tot nu toe ook vooral positieve effecten te ervaren. "Ik ben puur met de pil begonnen, omdat ik enorm veel last had van ongesteldheid en daar ben ik nu van af. Het is natuurlijk een anti-zwangerschapspil, maar sommige mensen vergeten ook dat het heel erg kan helpen tegen buikkrampen en andere klachten van je ongesteldheid."

Yasmina beseft zich echter ook dat het lastig te vatten is wat de pil doet met je emotionele staat. Emoties voelen namelijk natuurlijk en daardoor is het moeilijk te bepalen welke emoties nou het gevolg zijn van de synthetische hormonen uit de anticonceptiepil. "Ik slik nu al zolang de pil dat ik ook niet meer weet hoe emotioneel stabiel, of labiel, ik zou zijn als ik ermee zou stoppen. Normaal gesproken kon ik vaak wel, vlak voordat ik ongesteld werd, emotioneel worden. Dat heb ik nu door de pil niet meer."

Gynaecoloog Bongers onderstreept dat het enorm kan verschillen per vrouw. "Het is echt heel wisselend, want die stemmingswisselingen voor de menstruatie kunnen heel heftig zijn. Dat noemen we premenstrueel syndroom, wat meer voorkomt op latere leeftijd. Er zijn vrouwen die dat zo heftig hebben dat ze niet kunnen functioneren. Als het heel extreem is kunnen ze agressieve buien krijgen dat ze soms zeggen: 'als ik hier niet iets voor krijg, pleeg ik een moord'. Dat is natuurlijk heel uitzonderlijk, maar die vrouwen heb ik wel gehad." Daarom zijn er veel vrouwen die enorm blij zijn met de pil.

"Omdat het hun buikpijn tijdens de menstruatie onderdrukt, maar ook die stemmingswisselingen waar ze last van hadden. Terwijl andere vrouwen juist die ups en down uit zo'n cyclus een beetje missen. Die zich liever af en toe een beetje somber voelen en dan weer beter, maar wel echter en meer zichzelf. Dus minder vlak."

Libido

De anticonceptiepil heeft ook effect op het libido van vrouwen. Dat bleek al uit een onderzoek in 1968, waarbij psychische klachten en libidoverlies de meest voorkomende redenen waren om te stoppen met de pil. In die tijd was de anticonceptiepil wel nog veel hoger gedoseerd dan tegenwoordig. Maar Bongers bevestigt dat libidoverlies nog altijd een veel voorkomend probleem is. "Dat horen we regelmatig en is zeker een ding. Dat komt een beetje door die vlakkere emoties, dat kan dan ook gelden op dat gebied."

Afvallen

Naast de mogelijke psychologische effecten, ervaren vrouwen vaak ook gewichtstoename door gebruik van de anticonceptiepil. Iris viel tijdens haar reis door Zuidoost-Azië, die vooral bestond uit buiten de deur eten, maar liefst zeven kilo af. "Ik merkte eigenlijk al na een maand zonder pil dat ik veel minder at. M’n vriendinnen zeiden dan: 'Ier, doe normaal, eet je bord leeg', maar ik zat dan gewoon vol. Terwijl ik normaal, en dat weten zij ook, echt goed kan eten, haha." Toen Iris terugkwam van haar reis en weer met de pil begon, zaten de kilo’s er ook meteen weer op. "Meteen zeven kilo er weer aan, terwijl ik juist op reis bijna alleen maar uit eten ging."

Laura ervaarde ongeveer hetzelfde met haar lichaamsgewicht toen zij stopte met de pil. "Ik kreeg steeds meer reacties van mensen dat ik zo was afgevallen. Ik had het zelf niet helemaal door tot ik op een gegeven moment al m'n bh’s niet meer paste. En ook niet meer bijna. Ik was gewoon twee cupmaten slanker geworden."

Bongers bevestigt dat de pil effect kan hebben op de eetlust van vrouwen. "De oestrogenen die erin zitten, kunnen inderdaad je eetlust bevorderen. Dus daar waarschuwen we ook voor. Want als je daar niet op bedacht bent, kan dat heel sluipend gaan en kan je er opeens een paar kilo bij hebben."

alternatieven

Stel nou dat je niet tevreden over de effecten van het anticonceptiemiddel wat je gebruikt, zijn er wel een aantal alternatieven. Zo heb je al verschillende soorten anticonceptiepillen, bijvoorbeeld een pil met minder mentale effecten, maar die dan weer wel een iets hogere kans geeft op trombose, of een pil die minder gewichtstoename veroorzaakt. Daarnaast heb je nog spiraaltjes, waarbij de ene meer hormonen afgeeft dan de andere. Maar voor al deze alternatieven geldt dat er nog erg weinig onderzoek naar is gedaan en dan vooral naar de effecten daarvan op het brein.

Daar gaat nu wel verandering in komen, door een groeiende interesse in de mentale effecten van de anticonceptiepil, en dus ook een nieuwe huisartsenrichtlijn, waarin meer aandacht zal worden besteed aan de psychologische bijwerkingen van de pil. Hierdoor zullen vrouwen in ieder geval meer evenwichtige beslissingen kunnen nemen, wat anticonceptie betreft. Gynaecoloog Bongers deelt ook nog een ander interessant perspectief voor de toekomst.

"Ik ben bezig met een man van de Technische Universiteit. Die heeft een ideaal, en dat is dat er nooit meer vrouwen ongewenst een kind krijgen. Dat is bedoeld als oplossing tegen overbevolking, maar het is best een goed idee, want bij ongewenste geboortes zijn de kinderen vaak ongelukkig en de moeders ook. Het idee is om een klepje in de eileider in te bouwen, die ze dicht kunnen doen als ze dat willen, en open als ze zwanger willen worden. Het heet Choice. Jij denkt waarschijnlijk: 'dat gaat nooit lukken', maar het is realistischer dan je denkt."

'vrouwenprobleem'

De frustratie bij vrouwen zit 'm vaak vooral in het feit dat het wordt gezien als een 'vrouwenprobleem', waar mannen niet over na hoeven te denken. Laura had jarenlang een relatie, maar geeft toe dat ze nooit had nagedacht om het met haar vriend te hebben over een dubbele verantwoordelijkheid. "Ik heb het nooit voorgelegd, want ik had niet het gevoel dat hij er überhaupt over na zou denken als ik dat zou aankaarten."

Als het gaat om hormonale anticonceptie heerst er, net zoals bij menstruatie, nog altijd een taboe in de samenleving. Toch zou het - net als bij het gebruik van een condoom - goed zijn als ook een man de verantwoordelijkheid kan nemen, door bijvoorbeeld een 'mannenpil' te slikken. Maar zolang er nog geen geschikt alternatief is, is het belangrijk dat zowel mannen als vrouwen de effecten van de pil niet onbesproken laten en we het niet langer als enkel een 'vrouwenprobleem' bestempelen.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -