Josephine raakte dakloos op haar 23e: "Het kan in deze tijd iedereen overkomen"

Het traditionele beeld

In de media zie je vaak stereotiepe beelden van dak- en thuisloze personen voorbijkomen. Denk bijvoorbeeld aan een oude man die met een leeg blikje bier op een bankje ligt te slapen. Volgens Willem van Sermondt van Kansfonds klopte dat beeld misschien dertig jaar geleden, maar is het inmiddels niet meer representatief. De groep dak- en thuislozen is veel diverser geworden, onder meer vanwege een groot gebrek aan huisvesting. "Steeds meer verschillende groepen krijgen met dakloosheid te maken. Veel jongeren, maar ook veel vrouwen."

Onzekerheid

De impact van dak- of thuisloos zijn, is groot. "Wat wij steeds terughoren van jongeren, is dat het voor enorm veel onzekerheid en stress zorgt", zegt Van Sermondt. Door die stress van het continu op zoek zijn naar een verblijfplek, is het moeilijk om daar nog iets naast te doen. "Het is bijvoorbeeld enorm moeilijk om een opleiding te volgen als je niet eens weet waar je de volgende dag kan slapen."

Niet fijn

De 27-jarige Josephine raakte 4 jaar geleden dakloos nadat ze door haar ouders uit huis werd gezet. Ze stond op dat moment wel ingeschreven bij woningcorporaties, maar het lukte haar niet een eigen plek te krijgen. Een tijdje kon ze bij vriendinnen op de bank crashen, maar op een gegeven moment hield dat ook op. Door een informatiepunt voor jongeren werd ze naar de nachtopvang voor volwassenen verwezen.

"Ik voelde me daar echt niet fijn", vertelt Josephine, die een van de weinige (jonge) vrouwen was in de opvang. "De tweede dag kocht ik andere kleding, omdat ik het gevoel had dat alle mannen naar me keken." Gelukkig kon ze na een paar dagen terecht bij een nachtopvang voor vrouwen tot en met 23 jaar. Maar ook dat was niet altijd een fijne plek om te verblijven. "Het is lastig om daar te slapen, want je ligt met meerdere mensen op een kamer. Iedereen snurkt, soms heb je agressieve kamergenoten. Iedereen is snel op z'n teentjes getrapt, omdat iedereen een bepaalde bagage heeft."

Stoppen met school

Josephine volgde een opleiding op het moment dat ze dakloos raakte, maar daar stopte ze uiteindelijk mee. Om in de nachtopvang te mogen blijven, moest ze namelijk naar allerlei afspraken van instanties zoals het UWV en de gemeente. Daardoor kwam ze vaak in de knoop met school.

Daarnaast had Josephine op het moment dat ze dakloos raakte verschillende trauma's waarvoor ze in therapie ging. "Eigenlijk was ik tijdelijk arbeidsongeschikt, maar ik kon geen daklozenuitkering krijgen omdat ik nog bij mijn ouders stond ingeschreven. Ook kon ik geen bijstandsuitkering aanvragen, want ik stond bij het daklozenloket ingeschreven."

Hoewel Josephine dus arbeidsongeschikt was, liepen haar rekeningen gewoon door en moest ze dus toch werken om niet in de schulden te belanden. "Het is echt heel erg duur om dakloos te zijn. Je bent elke dag buiten en moet elke dag voor je eigen eten zorgen. Je kan niet zoals anderen een zak brood halen en die netjes smeren voor je naar werk toegaat. Ook moet je vervoer betalen als je naar je afspraken of je werk toe moet."

36 uur wakker

Vanwege haar gezondheid zat een fulltime baan er niet in voor Josephine, dus besloot ze verschillende bijbanen met elkaar te combineren. Op die manier had ze afwisseling en zou alles niet in een keer wegvallen als ze een van haar banen zou verliezen. Daardoor moest ze echter een groot deel van haar loon weer inleveren. "Per extra bijbaan moet je veertig procent belasting betalen, omdat de loonheffingskorting maar bij één baan tegelijk aan mag staan. Zo word je in mijn ogen alleen maar ontmoedigd om te werken."

Toch hield het Josephine niet tegen om te blijven werken. Soms werkte ze ook in de nacht, bijvoorbeeld op festivals, waardoor ze pas 's ochtends klaar was. Ze kon dan echter niet lekker in een warm bed kruipen. "Ik moest overdag wakker blijven tot ik eindelijk naar binnen kon bij de nachtopvang. Soms was ik daardoor 24 tot 36 uur wakker."

Mentale impact

Naast de praktische impact is ook de mentale impact van dakloos zijn groot. De 26-jarige Clementine, die net als Josephine op jonge leeftijd dakloos raakte, heeft dat ook ervaren. Na een traumatische jeugd met een onveilige thuissituatie, liep ze weg van huis en belandde ze rond haar achttiende op straat. "Ik ervaarde heel veel eenzaamheid", vertelt ze in de FunX Mental Health Club-podcast. "Eerst was Amsterdam echt de stad waarin ik me thuis voelde, maar opeens was het leeg en was er niemand meer om naar terug te keren."

Tijd nemen om haar emoties onder ogen te komen was geen optie. "Ik had een overlevingsdrang: ik was vooral bezig om een slaapplek te regelen en mijn hoofd boven water te houden." Daarnaast is het volgens Clementine zelfs gevaarlijk om je emoties te tonen als je dakloos bent. "Dan ben je een prooi, want mensen herkennen je op straat. Anderen - vooral mannen - kunnen dan misbruik van je maken."

Lia van Doorn, lector innovatieve maatschappelijke dienstverlening van de Hogeschool Utrecht, voegt daaraan toe dat je ook letterlijk geen plek hebt om je emoties te verwerken, omdat je als dakloos persoon nooit privacy hebt. "Je wordt overweldigd door alle drukte om je heen als je geen eigen plek hebt. Je kunt je nooit even terugtrekken en bent continu omringd door mensen en lawaai."

Geen tijd voor problemen

Ook Josephine kon moeilijk dealen met haar gevoelens toen ze in de nachtopvang zat. Net als Clementine was ze vooral bezig met overleven. "Je hebt geen tijd om aan je problemen te denken of je boos of verdrietig te voelen. Je móet je eroverheen zetten." De dagen waarin ze niet hoefde te werken en alleen buiten was zonder afleiding, vond ze erg zwaar. "Ik had al trauma's en dan moest ik ook verwerken dat ik dakloos ben geraakt, omdat mijn ouders mij niet wilden." Uiteindelijk werd het Josephine allemaal te veel. Daardoor belande ze een tijdje in een crisisopvang. "Ik zag het echt niet meer zitten."

Wantrouwen

Clementine, die het net als Josephine heel zwaar had als dakloze jongere, merkte dat ze vaak met wantrouwen te maken kreeg op straat. "Heel veel mensen zeggen dat ze geen geld willen geven aan daklozen, omdat het toch wel naar drugs gaat, maar probeer je even voor te stellen hoe zij zich voelen. Soms is het echt nodig om jezelf te verdoven om door de dag heen te komen." Zelf greep ze in die periode ook vaak naar de fles om te dealen met alle struggles van dakloosheid. "Het was een soort overlevingsmethode voor mij."

Ook Van Sermondt merkt dat veel mensen toch een soort wantrouwen hebben tegenover dakloze personen. "Er mag wel wat meer vertrouwen komen uit de maatschappij. Dakloze jongeren moeten zo vaak opboksen tegen wantrouwen, bijvoorbeeld of ze er wel mee kunnen omgaan als ze een huis of inkomen krijgen."

Toenemend aantal dakloze jongeren

Uit onderzoek van NOS Stories blijkt dat zich door heel Nederland een toenemend aantal dakloze jongeren meldt bij opvangcentra. "Dat is een proces van de afgelopen tien tot vijftien jaar", zegt Van Sermondt. Een van de oorzaken van het toenemende aantal dak- en thuisloze jongeren is het gebrek aan betaalbare huisvesting. Een andere structurele oorzaak is de overgang van jeugdzorg tot de volwassenenzorg in Nederland. "Jongeren die in de jeugdzorg hebben gezeten, hebben vaak veel hulpverleners gehad. Als ze achttien worden en niet meer verplicht zijn die zorg en begeleiding te ontvangen, willen ze het liever alleen doen. Dan verdwijnen ze uit beeld en kan het zo zijn dat ze twee jaar later uiteindelijk toch bij de daklozenopvang aankloppen."

Nog een oorzaak die Van Sermondt noemt, is dat jongeren tussen de 18 en 21 een lager bedrag aan bijstand ontvangen. "De logica daarachter is dat je nog op je ouders kunt terugvallen als je jong bent. Het probleem is alleen dat júíst deze jongeren geen netwerk hebben om op terug te vallen en dus komt deze groep structureel geld tekort. Daardoor kunnen ze de huur niet betalen, bouwen ze schulden op en rollen ze van het ene probleem in het andere."

Oplossing

Volgens NOS Stories moeten steeds meer opvangcentra in Nederland jonge dakloze mensen die bij hen aankloppen een 'nee' verkopen, simpelweg omdat er te weinig plek is. Dat heeft ook Josephine gemerkt: "Er moet worden gevochten voor een plekje in de opvang, omdat het zo vol zit." Het gevolg daarvan is dat jongeren terechtkomen op onveilige plekken. Volgens Willem van Sermondt biedt het creëren van meer opvangplekken specifiek voor jongeren enige verlichting om deze situatie op te lossen.

Josephine denkt ook graag mee over oplossingen. Dat doet ze onder andere als lid van Jongerenpanel de Derde Kamer, een team van jongeren uit het hele land die allemaal hebben ervaren hoe het is om dak- of thuisloos te zijn. Een belangrijke regel waar zij voor strijdt is 'eerst bed, dan loket'. Dat houdt in dat iemand die dakloos raakt, eerst een plek krijgt en daarna pas van alles hoeft te regelen. "Niet dat je eerst naar een loket of gemeente toe moet." Daarnaast vindt ze dat er gekeken moet worden naar creatieve oplossingen voor het opvangtekort. "Stuur iemand niet weg, maar kijk of er ergens in de buurt nog opvang is en of er misschien vervoer geregeld kan worden."

Daarnaast vindt ze dat het makkelijker moet worden om een uitkering te krijgen als je dakloos bent. "Ik had vijf bijbaantjes, omdat ik geen recht had op een uitkering. Over al die verschillende bijbanen moest ik ongeveer veertig procent belasting betalen."

Uitbannen

"Wil je dakloosheid onder jongeren helemaal uitbannen, dan zit het toch in het creëren van meer betaalbare huisvesting en ook aan het specifiek prioriteit geven aan deze jongeren om daar aanspraak op te maken", zegt Van Sermondt. Daarnaast moeten gedeelde woonoplossingen volgens hem worden gestimuleerd. Op dit moment is het bijvoorbeeld zo dat wanneer er meerdere volwassenen met een bijstandsuitkering in één huis wonen, de gemeente hun bijstandsuitkering daarop aanpast. Hoe meer volwassen personen er in één huis wonen, hoe lager de uitkering.

Housing First

Van Sermondt is een groot voorstander van het Housing First-concept, waarbij iemand die dakloos raakt zo snel mogelijk een zelfstandige woonruimte en intensieve begeleiding krijgt. Nu loopt het traject van opvang vaak zo dat je eerst tijdelijk in een noodopvang terechtkomt en daarna misschien in een opvang komt met jongeren die zich in dezelfde situatie bevinden. "Dan kan het zo zijn dat je een aantal jaar steeds hopt naar verschillende plekken waar je kan verblijven en daarmee neem je die onzekerheid waar veel jongeren mee struggelen niet weg."

Een betere oplossing is om de jongeren een plek te geven waar ze zelfstandig kunnen wonen. "Dat kan ook gedeeld wonen zijn, of een soort studentenwoning, maar wel een plek die van jezelf is, met een eigen voordeur en waar je de zekerheid hebt dat je kan blijven."

Stigma

Iedereen kan bijdragen aan het verbeteren van de situatie voor dak- en thuisloze jongeren. Het belangrijkste is misschien wel om alert te zijn op je eigen (onbewuste) vooroordelen. "Het stigma moet verdwijnen. Dat is iets waar we met z'n allen aan bij kunnen dragen", zegt Van Sermondt. "Natuurlijk zijn er bepaalde risicofactoren om dakloos te raken, zoals armoede, het hebben van een beperkt netwerk of psychische problematiek, maar het gaat om hele normale jongeren die een huisvestingsprobleem hebben."

Josephine kreeg ook altijd verbaasde reacties als ze vertelde dat ze dakloos was. "Ik begrijp het wel, omdat mensen een bepaald beeld hebben van dakloosheid. Maar je hoeft als dakloze niet per se buiten op de grond te liggen bedelen om geld." Josephine heeft met haar eigen ogen gezien hoeveel verschillende soorten mensen dakloos kunnen raken. "Het klinkt raar, maar uiteindelijk is het heel normaal om in deze tijd dakloos te zijn, omdat het huisvestingsprobleem zo groot is." Ze wil daarom ook benadrukken dat dakloos zijn niet altijd je eigen schuld is.

- In FunX Beseft bespreekt FunX actuele, culturele en lifestyle topics die jouw aandacht verdienen. Een groter bewustzijn voor de generatie van nu -